بنياد ويکي‌مديا، مادري براي ويکي‌پديا و ساير خواهران
معرفي ويکي‌مديا، بنيادي که پشتيباني بزرگ‌ترين ويکي‌هاي دنياي اينترنت را به‌عهده دارد
دنيايي را تصور کنيد که در آن هر فرد به مجموع دانش بشري به‌صورت رايگان دسترسي داشته باشد.
اين همان کاري است که ما درحال انجام آن هستيم
جيمي والز، بنيان‌گذار ويکي‌پديا
از جمله مهم‌ترين سوالاتي که درباره‌ي ويکي‌پديا به ذهن مي‌رسد نحوه‌ي مديريت و محل تامين هزينه‌هاي اين وب‌سايت است. برخلاف اغلب وب‌سايت‌هاي مطرح دنيا که صفحات‌شان مملو از انواع مختلف آگهي‌هاي اينترنتي است، در ويکي‌پديا اثري از تبليغات تجاري ديده نمي‌شود. حتي اگر از هزينه‌هاي مديريت و توليد محتوا صرف‌نظر کنيم که توسط کاربران انجام مي‌شود، هزينه‌ي سخت‌افزاري سرپانگه داشتن چنين مجموعه‌ي عظيمي رقم قابل توجهي را طلب مي‌کند که بايد از جايي تامين شود. تامين هزينه‌هاي مالي، مديريت و پشتيباني دانشنامهي ويکي‌پديا و چند وب‌سايت ويکي ديگر به‌وسيله‌ي «بنياد ويکي‌مديا» انجام مي‌شود.
بنياد ويکي‌مديا مجموعه‌اي است که تعداد قابل توجهي از معروف‌ترين ويکي‌هاي دنيا را در دل خود جاي داده است. پس از آنکه موسسان وب‌سايت ويکي‌پديا با استقبال از دانشنامه‌شان مواجه شدند، در سال ???? اين بنياد را براي مديريت بهتر ويکي‌پديا و راه‌اندازي پروژه‌هاي مشابه تاسيس کردند. اين بنياد در حال حاضر ويکي‌پديا و چندين پروژه‌ي ويکي که از آنها با عنوان خواهران ويکي‌پديا ياد مي‌شود را پشتيباني مي‌کند. بنياد ويکي‌مديا موسسه‌اي غيرانتفاعي است و علي‌رغم اينکه مجموعه‌اي از بزرگ‌ترين وب‌سايت‌هاي دنيا را در دل خود دارد هيچ‌گاه به‌دنبال سودآوري از اين پروژه‌ها نبوده است. هزينه‌هاي اين مجموعه‌ي ويکي‌ها از کمک‌هاي علاقه‌مندان تامين مي‌شود.
پروژه‌هاي اصلي
ويکي‌مديا ماموريت خود را اينگونه تعريف کرده است: «تقويت و تعامل با مردم سراسر جهان براي جمع‌آوري و توسعه محتواي آموزشي تحت مجوز آزاد يا در مالکيت عمومي، و انتشار آن بهطور موثر در سطح جهاني». براي انجام اين ماموريت و رسيدن به اهداف بنياد، پروژه‌هاي متعددي تعريف شده است. ويکي‌پديا، ويکي‌واژه، ويکي‌نبشته، ويکي‌گونه، ويکي‌گزارش، ويکي‌گفتاورد، ويکي‌انبار، ويکي‌دانشگاه و ويکي‌نسک پروژه‌هاي اصلي ويکي‌مديا هستند.
ويکي‌پديا (Wikipedia) شناخته‌شده‌ترين محصول ويکي‌مديا، دانشنامهي آزادي است که مدخل‌هاي آن به‌وسيله کاربران ايجاد و ويرايش مي‌شود. ويکي‌واژه (Wiktionary) واژهنامهاي آنلاين است که واژگان زبان‌هاي مختلف در آن گردآوري مي‌شود. داوطلبان معنا، ريشه و آواشناسي واژگان را در اين ويکي جمع‌آوري مي‌کنند. در ويکي‌نبشته (Wikisource) قرار است مجموعه‌اي آزاد از کتاب‌ها، نوشتارها، متنها و مراجع بنيادين گردآوري شود. ويکي‌گونه (Wikispecies) راهنمايي براي گونه‌هاي زيستي و بالارده‌ها و زيررده‌هاي آنهاست. ويکي‌گزارش (Wikinews) مرجعي خبري است که مطالب آن را کاربران داوطلب مي‌نويسند و به‌روز نگه مي‌دارند. در ويکي‌گفتاورد (Wikiquote) هدف گردآوري مجموعه‌اي از نقل‌قول‌هاي افراد برجسته، کتاب‌ها و ضرب‌المثل‌ها است. ويکي‌انبار (Wikimedia Commons) مجموعه‌اي از فايل‌هاي صوتي، تصويري و چندرسانه‌اي را در خود جاي داده و ويکي‌دانشگاه (Wikiversity) محيطي براي توليد و گردآوري منابع و محتواي آموزشي فراهم آورده است. ويکي‌نسک (Wikibooks) مجموعه راهنماها و کتاب‌چه‌هاي توليد شده توسط کاربران است.
علاوه بر اين وب‌سايت‌هايي که بر اساس سيستم ويکي در حوزه‌هاي مختلف گردآوري دانش فعاليت مي‌کنند، ويکي‌مديا يک محصول نرم‌افزاري نيز ارائه مي‌کند. مدياويکي (MediaWiki) نرم‌افزاري است که براي راه‌اندازي مجموعه وب‌سايت‌هايي که نام برده شدند به‌کار گرفته شده است. بنياد ويکي‌مديا اين نرم‌افزار را نيز به‌صورت رايگان در وب‌سايتش در دسترس همگان قرار داده تا علاقه‌مندان بتوانند ويکي‌هاي شخصي‌شان را راه‌اندازي کنند.
گردش مالي
بنياد ويکي‌مديا سازماني غيرانتفاعي است، سازماني با هزينه‌هاي بالا که درآمدچنداني ندارد. مهم‌ترين چالش ويکي‌مديا در سال‌هاي اخير تامين هزينه‌هاي مربوط به پروژه‌ها بوده است. ويکي‌مديا بارها با مشکلات مالي جدي مواجه شده و در آستانه‌ي تعطيلي قرار گرفته، اما هربار توانسته کمک‌هاي مالي قابل توجهي گردآوري کند و فعاليت‌ش را ادامه دهد. البته کسب درآمد از وب‌سايت ويکي‌پديا که يکي از غول‌هاي دنياي مجازي است و ترافيک قابل توجهي از فضاي وب را به خود اختصاص داده کار چندان سختي نيست. نمايش محدود آگهي‌هاي اينترنتي در گوشه‌اي از صفحات ويکي‌پديا مي‌تواند درآمد کلاني براي ويکي‌مديا به همراه داشته باشد. اما جيمي والز و ساير اهالي ويکي‌مديا تاکنون دربرابر اين وسوسه مقاومت کرده‌اند تا مجموعه را به‌صورت بنيادي غيرانتفاعي سرپانگه دارند و نشان دهند مي‌توان چنين فعاليتي را فارغ از انگيزه‌هاي مالي در جهت گسترش دانش دنبال کرد. محل اصلي تامين هزينه‌هاي ويکي‌مديا کمک‌هاي مالي (Donate) است که اشخاص و سازمان‌هاي حقوقي و حقيقي علاقه‌مند به گسترش مجموعه‌ي ويکي‌ها به بنياد اهدا مي‌کنند. در سال مالي ????-???? بالغ بر ??? هزار نفر به ويکي‌مديا کمک مالي اهدا کرده‌اند. اين کمک‌ها از چند دلار تا چند ميليون دلار را شامل مي‌شود و هر شخص علاقه‌مند به فعاليت ويکي‌مديا در حد توانش به بنياد کمک کرده است. از مجموع ?? ميليون دلار درآمد ويکي‌مديا در اين سال، کمتر از يک ميليون آن از محل درآمدهاي مستقيم تامين شده و بقيه کمک‌هاي اشخاص، شرکت‌ها و بنيادهاي ديگر به ويکي‌مديا بوده است.
تکثر زباني
همان‌طور که والز در جايي اشاره کرده، ويکي‌مديا عمومي کردن دانش بشري را به‌عنوان هدف سرلوحه کار خود قرار داده است. براي نزديک شدن به چنين ايده‌آلي علاوه بر تلاش براي گردآوري اطلاعات در حوزه‌هاي مختلف و از منابع متکثر، لازم است اين اطلاعات به زبان‌هاي متفاوت نيز در دسترس باشند. در نقاط مختلف کره‌ي خاکي، انسان‌ها به فرهنگ‌هاي متفاوتي تعلق دارند و به زبان‌هاي مختلفي تکلم مي‌کنند. تعداد زبان‌هاي زنده‌ي دنيا در حال حاضر حدود ???? زبان تخمين زده مي‌شود. اين در حالي است که بخش عمده‌ي محتواي توليد شده در اينترنت به چند زبان بين‌المللي محدود است. بدين ترتيب هرچند حجم قابل توجهي از اطلاعات در اينترنت در دسترس قرار دارد ولي اين محتوا به زبان‌هاي محدودي است و جمعيت زيادي به‌همين دليل از استفاده از آن محروم هستند. از اين‌روست که سياست تکثر زياني در ويکي‌مديا مورد توجه قرار دارد. ويکي‌مديا تلاش مي‌کند پروژه‌هايش را به زبان‌هاي مختلف عرضه کند. اينکه بخش‌هاي ايجاد شده به زبان‌هاي مختلف چقدر موفق باشند بستگي به استقبال کاربران اينترنتي همان زبان دارد که چقدر در اين پروژه‌ها مشارکت کنند.
مثلا ويکي‌پيدا که بزرگ‌ترين پروژه‌ي ويکي‌مدياست بخش‌هايي به ??? زبان مختلف دارد. در خصوص زبان‌هاي رايج در ايران علاوه بر فارسي که زبان رسمي است و عربي و ترکي که در ايران بخشي از جمعيت کشور به‌اين زبان‌ها تکلم مي‌کنند، بخش‌هايي به زبان‌هاي کردي کرمانجي، ترکمني، گيلکي، مازندراني، کردي سوراني نيز در ويکي‌پديا وجود دارد. علاوه بر اين، زبان‌هاي ديگري از مجموعه‌ي زبان‌هاي ايراني که در خارج از مرزهاي ايران فعلي مورد استفاده هستند نيز در ويکي‌پديا فعالند که از آن جمله مي‌توان به تاجيکي، زازاکي (در شرق ترکيه از آن استفاده مي‌شود)، پشتو (در افغانستان و پاکستان از آن استفاده مي‌شود) و آسي (در منطقه قفقاز از آن استفاده مي‌شود) اشاره کرد.
گردهمايي‌هاي سالانه
اهالي ويکي‌مديا گردهمايي سالانه‌اي باعنوان «ويکي‌مانيا» دارند. ويکي‌مانيا (Wikimania) کنفرانسي است که هر سال در يک نقطه جهان برگزار مي‌شود و در آن مديران و جمعي از ويرايشگران و کاربران پروژه‌هاي ويکي‌مديا دور هم جمع مي‌شود. هدف از اين گردهمايي سالانه تبادل نظر درباره‌ي تحولات و ايده‌ها، ارائه گزارش درباره‌ي پروژه‌ها، گزارش‌دهي از پژوهش‌هاي انجام شده درباره‌ي ويکي‌ها و فراهم آمدن زمينه براي همکاري بهتر است. از سال ???? تاکنون اين گردهمايي سالانه در شهرهاي فرانکفورت آلمان، ماساچوست امريکا، تايپه تايوان، اسکندريه مصر، بوئنوس‌آيرس آرژانتين و گدانسک لهستان برگزار شده و در هر بار بالغ بر چندصد نفر در آن شرکت کرده‌اند. هر گردهمايي که چند روز ادامه دارد شامل ده‌ها سخنراني، کارگاه‌هاي آموزشي و پنل‌هاي گفت‌وگو در موضوعات مختلف مرتبط با ويکي‌هاست. بدين ترتيب ويکي‌مانيا، به فرصتي فيزيکي براي پيشبرد اهداف مجازي ويکي‌مديا تبديل شده است، فرصتي که علاقه‌مندان مي‌توانند درباره‌ي راهکارهاي تحقق هرچه بيشتر هدف‌هاي ويکي‌مديا همفکري کنند تا شايد بتوان به‌تصورِ دشوار روزي که هر فرد در هرجاي کره خاکي به مجموعه دانش توليد شده در جهان به رايگان دسترسي داشته باشد، نزديک‌تر شد.
